– Trouw.nl 30-05-2013 –
Er is schaliegas ontdekt en het lijkt erop alsof we het zo snel mogelijk uit de grond willen halen. Het bedrijfsleven zet op dit moment de politiek onder druk. De PvdA heeft een eerder ferm ‘nee’ al fors afgezwakt, terwijl de VVD zich al tijden een groot voorstander van onmiddellijke winning toont.
Kunnen we er vanaf blijven?
Houden we onze handen thuis?
De socioloog Norbert Elias ziet de geschiedenis als proces van steeds grotere zelfbeheersing. Beschaving is voor hem een kwestie van je eigen driften beteugelen, je leren in te houden en je impulsen controleren. Terwijl de verleidingen steeds groter zijn geworden hebben we geleerd ze te weerstaan; om af te blijven van mooie spullen van een ander, om verleidelijk geklede vrouwen niet aan te raken. In onze vrije, welvarende samenleving wordt een grote mate van zelfbeheersing gevraagd. En deze brengen we op door zelfcontrole, aldus Elias.
Inderdaad, we gedragen ons keurig volgens een woud aan maatschappelijke codes. De samenleving is vreedzamer dan ooit; het geweld in Nederland neemt nog steeds af. Mede daarom worden we er overigens gevoeliger voor, wanneer we wel met geweld geconfronteerd worden. Juist omdat het steeds uitzonderlijker gedrag wordt. De grote ontzetting en media aandacht voor de moorden in Murcia, of de verdwenen jongetjes uit Zeist zijn hier treffende voorbeelden van.
Van de zelfbeheersing die we hebben geleerd in het intermenselijk verkeer, is geen sprake in de omgang met de aarde. De zelfbeheersing die nodig is om het schaliegas gewoon in de bodem te laten zitten lijken we niet op te kunnen brengen. Onze drift om makkelijk geld te maken, hebben we nog niet onder controle.
Terwijl juist hier nu een grote zelfbeheersing gevraagd is. Het debat rondom schaliegas concentreert zich op lokale milieueffecten, zoals vervuiling van grondwater, lawaai en vernietiging van het landschap. Serieuze problemen, zeker. Maar het eindelijke probleem is nog een paar maten groter: iedere dag dat we meer schaliegas omhoog pompen, gaan er weer meer broeikasgassen de atmosfeer in. In de bodem zitten veel meer fossiele brandstoffen dan we ons kunnen permitteren om op te stoken, willen we een gevaarlijke stijging van de temperatuur vermijden. We zullen moeten leren niet alles te verbruiken, ook al is het technisch mogelijk. Als we het klimaatsysteem niet uit het lood willen laten slaan, wordt er van ons heel veel zelfbeheersing gevraagd, Te veel, vrees ik soms.
Rijke landen zetten de regeringen van Brazilië of Indonesië onder druk om niet langer hun kostbare tropische bossen te kappen. Maar kunnen wij hen nog iets verwijten als we zelf niet de beheersing op kunnen brengen om het schaliegas in de bodem te laten zitten?
Uiteindelijk gaat het erom, zelf ‘nee’ te leren zeggen. Een nieuwe stap in het beschavingsproces vraagt om zelfbeheersing in onze omgang met de aarde.