– Trouw.nl 5-11-2013 –
Hoe vaak zijn we de laatste jaren niet moreel verontwaardigd geweest?
Eric Staal stortte woningbouwcoöperatie Vestia bijna in het ravijn en ging er met enkele miljoenen vandoor. Rijkman Groenink luidde het einde in van ABNAMRO en 24 miljoen mee. Sjoerd van Keulen behield z’n bonusmiljoenen na de nationalisatie van de SNSbank. De lijst is eindeloos.
Deze week bleek de RABObank jarenlang op grote schaal gepokerd te hebben met rentetarieven. De verantwoordelijke handelaren en hun chefs mogen hun bonussen en gouden handdrukken grotendeels houden. Niemand hoeft voor het gerecht te verschijnen. Enkele handelaren zijn overgeplaats maar hun plaatsen achter de computerschermen op de dealingrooms zijn net zo snel alweer ingenomen door nieuwe geldhandelaren. Handelaren, die hun salarissen nog immer kunnen verdubbelen met bonussen. Schafte de RABObank de bonussen af voor het gewone kantoorpersoneel voor de geldhandelaren werd een uitzondering gemaakt.
Bonussen zijn immers de brandstof van de financiële markten, de prikkels waarmee de geldhandelaren worden verleid tot het uiterste te gaan. Hun hebzucht is de motor. Hoe groter de hebzucht, hoe hoger de winst die de bank hoopt bij te kunnen schrijven.
Oud CPB-directeur Coen Teulings heeft sinds kort een column in NRC Handelsblad. Afgelopen week boog hij zich over inkomensverschillen. Hij pleit voor lagere belastingtarieven voor de hoge inkomens. Mensen moeten ‘de prikkel hebben om te verdienen’. Als deze prikkel wordt beperkt, dan gaat dat ten koste van de groei, is zijn stelling.
In essentie is hetzelfde idee als bij de banken: naarmate mensen meer geprikkeld worden hun eigenbelang en na te jagen, is er meer groei, winst en welvaart.
Dit idee heeft sinds de jaren negentig zeer sterk aan populariteit gewonnen: regels moesten afgeschaft, alles moest de markt op. Dat zou ons allemaal meer welvaart brengen.
Het najagen van persoonlijke hebzucht verandert via de ‘onzichtbare hand’ van Adam Smith tot collectieve voorspoed, is het idee van de liberalen. Het is te mooi om waar te zijn: iedereen jaagt z’n eigen belang na en bij toverslag leidt dat tot collectieve welvaart.
‘Persoonlijk kwaad leidt tot maatschappelijk goed. Waarom mogen wij erop vertrouwen dat de chaos van de vrije wil uiteindelijk tot orde zal leiden?’ vraag de Tsjechische econoom Tomas Sadlacek zich af in De economie van goed en kwaad. ‘In de moderne economie heeft deze gedachte veelvuldig geleid tot moreel cynisme. Wat de mens ook doet, wordt volstrekt irrelevant, aangezien zelfs verwerpelijk gedrag de economie in het algemeen ten goede komt’.
Maar de vrijgemaakte markten resulteren niet alleen in moreel verval. Hebzucht bleek niet de beloofde scheppende, maar uiteindelijk toch vooral een zeer destructieve kracht. De financiële crisis vanaf 2008 is een dure les. De welvaart die de vrijgemaakte markten schiepen, hebben ze inmiddels weer vernietigd. De gemiddelde inkomens in Nederland liggen na vijf jaar crisis niet veel hoger meer dan vijftien jaar geleden. De ongelijkheid is toegenomen, de werkloosheid is historisch hoog. We jagen onze natuurlijke hulpbronnen er in ongekend tempo doorheen. En het einde van de crisis is nog niet in zicht.
Hebzucht zou getemd moeten te worden, niet nagejaagd.